Cumhuriyet dönemi Türk müziğinin öncülerinden, "Türk Beşleri" arasında yer alan besteci, piyanist ve orkestra şefi Cemal Reşit Rey'in aramızdan ayrılışının üzerinden 35 yıl geçti.
"Onuncu Yıl Marşı" ve "Lüküs Hayat" gibi hafızalara kazınmış eserlerin yaratıcısı olan Rey, yalnızca besteleriyle değil, aynı zamanda müzik eğitimi ve orkestra yönetimi alanında bıraktığı izlerle de anılıyor. Sizler için Türk müziğinin en değerli isimlerinden biri olan Cemal Reşit Rey ile ilgili olarak bilmeniz gereken her şeyi araştırdık. Peki Cemal Reşit Rey kimdir, en ünlü eserleri nelerdir? Cemal Reşit Rey’in Türk müziğindeki önemi nedir? İşte konuya ilişkin bilmeniz gereken detaylar…
CEMAL REŞİT REY KİMDİR?
1904 yılında Kudüs’te dünyaya gelen Cemal Reşit Rey, edebiyatçı bir ailenin çocuğuydu. Babası, Edebiyat-ı Cedide akımının yazarlarından Ahmet Reşit Bey; ağabeyi ise tiyatro ve operet yazarı Ekrem Reşit Rey’di. Henüz küçük yaşlarda müziğe ilgi duymaya başlayan Rey, ağız mızıkasıyla başladığı müzik serüvenine, annesinden aldığı ilk piyano dersleriyle devam etti. 7-8 yaşlarına geldiğinde ise ilk bestesini yaparak, yeteneğini erken yaşta ortaya koydu.
Galatasaray Lisesi'nde başladığı öğrenimine, ailesinin 1913’te Paris’e taşınması üzerine Buffon Lisesi'nde devam etti. Paris’te dönemin önemli müzik insanlarından Gabriel Fauré’nin yönlendirmesiyle Marguerite Long’dan piyano dersleri alan Rey, I. Dünya Savaşı sırasında Cenevre’ye geçerek burada hem St. Antoine Koleji’nde hem de Cenevre Konservatuvarı’nda eğitim aldı. Ardından tekrar Paris’e dönerek konservatuvarda müzik estetiği, kompozisyon ve orkestra yönetimi gibi konularda kendini geliştirdi.
CEMAL REŞİT REY’İN TÜRK MÜZİĞİNDEKİ ÖNEMİ NEDİR?
Cumhuriyetin ilanından sonra yurda dönen Rey, İstanbul’da Darülelhan (sonradan İstanbul Belediye Konservatuvarı) bünyesinde kompozisyon ve piyano dersleri vermeye başladı. 1926’da konservatuvar içinde kurduğu koro ile çok sesli müziğin ilk adımlarını attı.
1925 yılı, Rey için önemli bir dönüm noktası oldu. "12 Anadolu Türküsü" adını verdiği eseriyle, Anadolu’nun geleneksel motiflerini Batı müziği anlayışıyla harmanladı. Bu eser, Türk halk müziğini çok sesli hale getirme çabasının öncülerinden biri olarak kabul edilir. Rey, yıllar sonra bu eserle ilgili yaptığı bir değerlendirmede, bu tür bir armonizasyonun oldukça zor olduğunu, ancak sezgisel olarak bu yapıyı bulduğunu ifade etmişti.
İSTANBUL ŞEHİR ORKESTRASI’NIN TEMELLERİNİ ATTI
1934 yılında kurduğu Yaylı Sazlar Grubu, ilerleyen yıllarda İstanbul Şehir Orkestrası’na dönüşecek topluluğun ilk çekirdeği oldu. 1945-46 döneminde üflemeli çalgıların da katılmasıyla senfonik orkestra kimliğine kavuşan bu topluluk, Rey’in yönetiminde uzun yıllar boyunca düzenli konserler verdi.
Ankara Radyosu’nda 1938-1940 yılları arasında Batı Müziği Yayınları Şefliği görevini üstlenen sanatçı, 1940’ta İstanbul’a döndükten sonra hem eğitmenlik hem de aktif müzik yaşamını sürdürdü. İstanbul Radyosu’nda hazırladığı "Piyano Dünyasında Gezintiler" programıyla klasik müziği geniş kitlelere ulaştırmayı amaçladı.
DEVLET SANATÇILIĞI VE SON YILLARI
Yurtiçi ve yurtdışında çok sayıda konser yöneten Rey, 1949-1960 yılları arasında dünyanın önde gelen sanat merkezlerinde orkestra şefliği yaptı. 1982 yılında "Devlet Sanatçısı" unvanı ile onurlandırılan usta besteci, yaşamının sonuna dek Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'nda kompozisyon öğretmenliği görevini sürdürdü.
Cemal Reşit Rey, 7 Ekim 1985 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetti. Ardında, sadece notalara değil, Türkiye’nin kültürel hafızasına kazınmış bir miras bıraktı.
CEMAL REŞİT REY’İN ÜNLÜ ESERLERİ NELERDİR?
Operaları
- Faire Sans Dire, tek perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey (Alfred De Musset'ten yararlanılarak) 1920.
- Yarın Marek, üç perde, dört tablo. Libretto: Xavier Fromentin 1920.
- Sultan Cem, beş perde, on iki sahne. Libretto: Ekrem Reşit Rey (Roussel Despierre'nin senaryosuna göre) 1924.
- Zeybek, üç perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1926.
- Köyde bir facia, tek perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1929.
- Çelebi, dört perde. Libretto: Ekrem Reşit Rey 1942–1945. Orkestrasyonunun tamamlanması 1973.
Operet ve müzikalleri
- La Petit Chaperon Rouge, iki sahne, 1920.
- Üç saat, üç perde, 1932.
- Lüküs hayat, üç perde, 1932.
- Deli dolu, üç perde, 1934.
- Saz Caz, üç perde, 1935.
- Maskara, üç perde, 1936.
- Hava Cıva, üç perde, 1937.
- Yaygara 70, 1969.
- Uy balon dünya, 1970.
- Bir İstanbul masalı, 1971.
Orkestra yapıtları
- Bebek Efsanesi (Senfonik Şiir), 1928,
- Karagöz (Senfonik Şiir), 1930–1931.
- Enstantaneler (Senfonik İzlenimler), 1931.
- Scéne Turques (Halk Dansları Üzerine) dört parça, 1928.
- Paysages de Soleil (Senfonik İzlenimler), 1931.
- Inıtation (Senfonik Şiir), 1935.
- Senfoni No:1, 1941.
- L'appel (Senfonik Şiir), 1953.
- Fatih (Senfonik Şiir), 1953.
- Katibim (Piyano ve orkestra çeşitlemeler), 1953.
- Senfonik Konçerto (İkili Orkestra için), 1963.
- Senfoni No:2, 1969.
- Türkiye (Senfonik Rapsodiler).
- 50. Yıla Giriş (Senfonik Bölüm), 1973.
Konçertoları
- Konçerto Kromatik (Piyano ve Orkestra için), 1932–1933.
- Keman Konçertosu, 1939.
- Piyano Konçertosu, 1949.
- Gitar Konçertosu, 1978.
Konçertant parçaları
- Introduction and Dance (Viyolonsel ve Orkestra için), 1928.
- Konçertant Parçalar (Viyolonsel ve Orkestra için), 1955.
- Andante ve Allegro (Keman ve Yaylılar Orkestrası için), 1967.
Oda müzikleri
- Sonat (İki Piyano için), 1924.
- Kentet (Beş Üflemeli Çalgı için), 1932.
- Ondes Martenot ve Yaylı Çalgılar için Poem, 1934.
- Yaylı Çalgılar Kuarteti, 1935.
- Kısa Parça (Keman ve Piyano için), 1936.
- Kuartet (Piyano ve Yaylılar için), 1938 – 1939.
- Sextour (Tenor, Piyano ve Yaylılar Dörtlüsü için), 1939.
- Colloqye Instrumental, 1957.
- 12 Prelüd ve Füg (İki Piyano için), 1969.
Şan ve orkestra eserleri
- Anadolu Türküleri (Dört Parça), 1926.
- İki Anadolu Türküsü, 1930.
- Mystique (Mevlana'nın “Mesnevi” Mukaddimesi), 1938.
- Üç Anadolu Türküsü, 1970.
- Vokal Fantezi, 1980.
Şan ve piyano eserleri
- Je Me Demande (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1919.
- Üç Melodi (Paris'te Fromont Yayınevince basılmıştır), 1920.
- Initiales sur un Banc (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1921.
- Chanson du Printemps (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1922.
- Au Jardin (şiir: Philoxene Boyer), 1923.
- L'Offrande Lyrique (sekiz ezgi), 1923.
- Nocturne (şiir: Ekrem Reşit Rey), 1925.
- 12 Anadolu Türküsü (Paris'te Heugel Yayınevince yayınlandı), 1925–1926.
- Vatan (Hulusi Öktem’in “Mekteplerde Musıki” adlı kitabında yayımlanmıştır, 1930.)
- Dört Melodi (şiirler: Baki Süha Ediboğlu), 1956.
Koro eserleri
- Anadolu Halk Türküleri (dört sesli koro için), 1926.
- İki Parça (eşliksiz kadın korosu için “Yunus Emre’nin şiirleri üzerine”, 1936.
- On Halk Türküsü (dört sesli koro ve piyano için), 1963.
Marşları
- Türk Çocukları Marşı (Himâye-i Etfâl'in Çocuk Marşı)(Himâye-i Etfâl'in (Çocukları Koruma) Marşı )(Çocuk Esirgeme Marşı)
- 10. Yıl Marşı (piyano ve şan; bando için düzenlemeleri yapılmıştır), 1933.
- Denizciler Marşı (şan ve piyano için; bando düzenlemeleri yapılmıştır), 1935.
- Yedek Subay Marşı (piyano ve bando düzenlemesi yapılmıştır), 1940.
- 100. Yıl Marşı, 1981.
Piyano yapıtları
- Scénes Turques, Anadolu Türküleri üzerine 6 parça (Heugel yayınevi, Paris), 1928.
- Paysages de Soleil (Anadolu Halk Dansları üzerine 6 parça), 1930–1931.
- Sonat, 1936.
- Pelerinages Dans la Ville Qui N'est Plus que Souvenir (Ankara Devlet Konservatuvarı Yayını), 1940–1941.
- Fantezi, 1948.
- İki Parça, 1959.
- On Halk Şarkısı (koro şarkılarının piyano uyarlaması, Ankara Devlet Konservatuvarı Yayını), 1967.
Sahne müzikleri
- Özyurt, 1933.
- Macbeth, 1934
- Kral Lear, 1936.
- Hamlet, 1936.
- Benli Hürmüz, 1936.
