Ümit Önder

Geleneksel bir enstrüman olan kamançayı klasik müziğin evrensel sahnesine taşıyan MESAM üyesi besteci Ümit Önder, İngiltere’de düzenlenen prestijli bir yarışmada birincilik ödülüne layık görüldü. Kamançanın etkileyici sesiyle uluslararası müzik çevrelerinde yankı uyandıran bu konçerto, hem teknik hem de estetik anlamda sıra dışı bir başarıyı temsil ediyor. Bu özel eserin yaratım sürecini, aldığı ilhamları, aldığı tepkileri ve MESAM hakkındaki düşüncelerini Ümit Önder’le konuştuk.

İngiltere’de birincilik kazandığınız kamança konçertosunun yaratım süreci nasıl başladı?

Bu eseri bestelerken sizi en çok etkileyen unsurlar nelerdi? 2015 yılında yönetmen Barış Kaya, Rauf adlı bir film için müziklerin merkezine doğulu bir enstrüman olan kamançayı koymak istediğini söylediğinde, içimden “Kamança ne acaba?” diye geçirmiştim. Araştırmalarımız sonucunda ablam Ayşe Önder’le birlikte stüdyoya girdik. Kamança virtüözü arkadaşımız Göktuğ Çelik ilk notayı yayıyla çaldığında birbirimize dönüp “Aman Allah’ım” dedik. O an, kamançanın ruhani, sisli ve mistik tınısı içimize işledi. Stüdyodan çıkmak istemedik. Göktuğ’un performansı beni derinden etkiledi; zaten konçertoyu da kendisine ithaf ettim. Bu müziklerle İstanbul Film Festivali ve Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde “En İyi Müzik” dalında adaylık kazandık. Film ise Berlin Film Festivali’nde Kristal Ayı kategorisinde yarışmaya hak kazandı. İngiltere’deki birincilikle taçlanan bu serüvenin fitili işte böyle ateşlenmişti.

KAMANÇAYI KLASİK REPERTUVARA TAŞIMAK

Kamançayı klasik müzik repertuvarına taşıma fikri nasıl doğdu?

Bu enstrümanı konçerto formuna entegre etmek teknik ve estetik anlamda ne gibi zorluklar içeriyordu? Bence kamançayla ilgili en büyük zorluk, ismi. Belki de 100 kez “kemençe değil, kamança” diye düzeltmek zorunda kalmışımdır. Rauf filminin müzik süreci bittikten sonra da zihnimde o mistik ses kaldı. Bu sesle anlatacaklarımın bitmediğini hissediyordum. Bu düşüncelerle yıllar geçti. 2023 yılında, daha önce kemancı olarak çalıştığım Orkestra Akademik Başkent’in Genel Sanat Yönetmeni ve Şefi Orhun Orhon, bir orkestra eseri yazmamı teklif etti. Bu, kamança konçertosu için adeta yeni bir doğuş oldu. Sayın Orhon’un bu teklifi benim için çok değerliydi; kendisine müteşekkirim.

3 Ekim 2024’te Ankara’da, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası salonunda, Göktuğ Çelik’in solistliğinde eserin dünya prömiyerini gerçekleştirdik. Bu konçerto benim için sadece bir müzik eseri değil; içimde yıllardır dönen soruların, seslerin ve hayallerin bir dışavurumuydu.

BATI SAHNESİNDEKİ YANKISI

Uluslararası jüri üyelerinin ve izleyicilerin tepkileri nasıldı? Kamançanın sesi Batı sahnelerinde nasıl karşılandı?

Tarihte de gördüğümüz gibi, bir eseri kıymetli kılan süreç ve zamandır. Benim eserim de zamanla daha fazla yankı bulacaktır. Ama şunu söylemeliyim ki, ilk provadan itibaren hep olumlu geri bildirimler aldım. Özellikle damak zevkine güvendiğim birkaç kişiden müthiş yorumlar geldi; bu da içimi çok rahatlattı.

Konserin tamamen dolu olması ve alkışların coşkusu, eserin seyirciyle buluştuğunu gösterdi. Bazı jüri üyeleri, kamançayı ilk kez dinlediklerini ama bir şekilde tanıdık bulduklarını söylediler — bu benim için çok büyük bir iltifattı. Eserin Doğu’nun derinliğini ve Batı’nın yapı disiplinini aynı anda taşıdığını söyleyenler oldu; tam da hayal ettiğim gibi. Şimdi sırada Hamburg var. 18 Ağustos’ta, Kammerphilharmonie Hamburg ile dünyaca ünlü Elbphilharmonie salonuna konuk olacağız. Büyük bir sınav ama eserin şimdiye kadar her yerde layıkıyla karşılık bulması bana huzur veriyor.

GELECEK PLANLARI

Bundan sonraki hedefleriniz arasında neler var? Yeni eserler, kayıt projeleri ya da dünya turnesi gibi planlardan bahseder misiniz?

Kamançanın daha fazla eser kazanması gerektiğine inanıyorum. Repertuvar hâlâ oldukça sınırlı. Hayatımda pek çok şey planlayarak olmadı, çoğu zincirleme şekilde gelişti. Belki de bu yüzden büyük planlar yapmaktan kaçınıyorum. Ama yine de birkaç hayalim var.

En önemlisi, bu konçertonun 1. sınıf bir stüdyo kaydını yapmak ve dijital mecralarda yayınlamak. Uygun sponsor bulabilirsem bunu ilk fırsatta gerçekleştirmek isterim. Turne konusunda da bu yarışmadaki derece sayesinde ciddi teklifler geleceğini umuyorum.

Kamançayı dünya sahnelerine taşımak fikri beni hâlâ çok heyecanlandırıyor. Bazı sürpriz gelişmeler olabilir ama şimdilik “spoiler” vermeyeyim. Olursa yaygarasını birlikte koparırız.

MESAM ile ilgili düşüncelerinizi alabilir miyiz?

MESAM, bana hep zor ama çok kıymetli bir misyonu olan bir kurum gibi gelmiştir. Telif bilinci gelişmiş toplumlarda bu mekanizma yıllar önce oturmuşken, bizde hâlâ temel kavramlar anlatılmak zorunda.

Bu noktada MESAM’ın yükü çok büyük. Ama bugün görüyorum ki, Sayın Başkan Recep Ergül ve ekibi bu sorumluluğu ciddi bir kararlılıkla üstlenmiş durumda. Başkanımızın telif bilincini anlatma çabalarını, siyasi ve kültürel destek turlarını, okuma-yazma gibi telifi anlatma gayretlerini büyük bir takdirle izliyorum.

Umarım MESAM sadece telif toplayan değil, yeni eserlerin üretimini teşvik eden bir yapıya da dönüşür. Bugün, belki de tarihinde ilk kez, liyakat sahibi bir kadro MESAM çatısı altında bir araya gelmiş durumda. Bazıları yakın dostlarım. Kendilerine güvenim ve desteğim tam.